Bir kişinin uzun süre ortadan kaybolması, ölümüne kesin gözle bakılmasına rağmen cesedine ulaşılamaması gibi durumlar, hukuken birçok belirsizliği beraberinde getirir. Bu belirsizliğin çözümünde başvurulan kurumlardan biri de gaiplik kararıdır. Gaiplik, yalnızca kaybolan kişinin hukuki durumunu değil, aynı zamanda mirasçılarının hak ve yükümlülüklerini de doğrudan etkiler.
Peki, gaiplik nedir? Gaiplik kararı alındığında mirasçılar ne gibi haklara sahip olur? Hangi yükümlülükler doğar? Bu yazıda gaipliğin miras hukukuna etkilerini ve mirasçıların yasal durumunu tüm yönleriyle ele alıyoruz.
Gaiplik nedir?
Gaiplik, bir kimsenin uzun süre kendisinden haber alınamaması veya ölümüne kesin gözle bakılmasına rağmen cesedinin bulunamaması durumunda, mahkeme kararıyla hukuken ölmüş sayılmasıdır. Bu kurum, Türk Medeni Kanunu’nun 31 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir.
Gaiplik kararı verilebilmesi için:
- Uzun süre haber alınamama (5 yıl) veya
- Ölüm tehlikesi içinde kaybolma (1 yıl) şartları gereklidir.
- Ayrıca ilgililerin talebiyle mahkemeye başvurulması zorunludur.
Gaiplik kararıyla birlikte kişi resmen ölmüş sayılır ve miras hukuku devreye girer. Ancak bu süreç, normal bir ölüm durumundan farklı olarak bazı özel hükümler içerir.
Gaiplik kararı sonrası mirasın açılması
Gaiplik kararı verildiği anda, miras tıpkı gerçek ölüm gibi açılır. Ancak burada dikkat edilmesi gereken temel fark şudur:
- Mirasçılar, gaibin ölümünden kesin olarak emin olunamadığı için mirası bazı şartlarla alır.
- Bu şartlar, hem devletin hem de gaibin tekrar dönme ihtimaline karşı güvence niteliği taşır.
Mirasçıların hakları nelerdir?
Gaiplik kararından sonra mirasçılar, aşağıdaki haklara sahip olur:
- Mirasın geçici teslimi:
Gaibin mal varlığı mirasçılara teslim edilir, ancak bu teslimin kesinliği yoktur. “Şartlı teslim” söz konusudur. - Terekenin yönetimi:
Mirasçılar terekeyi kullanabilir, gelir elde edebilir ve yönetebilir. Ancak bazı işlemler sınırlıdır. - Gelirden yararlanma:
Taşınmazların kirası, hisselerden gelen temettüler gibi gelirler mirasçılar tarafından alınabilir. - Mirasçılık belgesi alma hakkı:
Gaiplik kararından sonra mirasçılar, sulh hukuk mahkemesinden mirasçılık belgesi (veraset ilamı) alabilir. - Yasal miras hakkı:
Gaibin eşi, altsoyu, anne-babası gibi yasal mirasçılar sırasıyla mirastan pay alır.
Mirasçıların yükümlülükleri nelerdir?
Gaiplikte mirasçılar, bazı önemli yükümlülüklerle karşı karşıya kalır:
- Teminat gösterme zorunluluğu:
Gaiplik kararıyla birlikte mirasçılar, 5 yıl boyunca miras malları üzerinde tam tasarruf hakkına sahip olamaz.- Devlete veya mahkemeye teminat (güvence) göstermeleri gerekir.
- Bu teminat, gaibin geri dönmesi halinde mirası aynen iade etmelerini sağlamak içindir.
- Satış işlemlerinin sınırlanması:
Teminat verilmeden, gaibe ait malların satışı, devri veya ipotek verilmesi kısıtlanır. - Geri verme yükümlülüğü:
Gaip sağ olarak dönerse, mirasçılar edinilen malları iade etmek zorundadır.- Ancak edinilen gelirlerin bir kısmı mirasçılarda kalabilir.
- Malı geri veremiyorsa, tazminat ödemekle yükümlü olurlar.
- Gaibin dönüşünü bildirme yükümlülüğü:
Mirasçılar, gaibin sağ olduğu veya izine ulaşıldığı yönünde bir bilgi edinirlerse, bunu derhal mahkemeye bildirmelidir.
5 yıl sonunda ne olur?
Gaiplik kararının verilmesinden itibaren 5 yıl geçtikten sonra, mirasçılar mahkemeye başvurarak:
- Teminatın kaldırılmasını,
- Mirasın kesin olarak kendilerine geçmesini talep edebilir.
Mahkeme, gaibin geri dönmediğini ve hâlâ sağ olduğuna dair bir belirti bulunmadığını tespit ederse, miras kesinleşir ve tam tasarruf hakkı mirasçılara geçer.
Gaibin dönüşü halinde durum ne olur?
Gaip, karar verildikten sonra sağ olarak ortaya çıkarsa:
- Mahkeme kararıyla gaiplik kararı kaldırılır.
- Mirasçılar, elde ettikleri malları iade etmekle yükümlüdür.
- İade edilemeyen mallar için bedel tazmini gerekir.
Ancak gaiplik kararından sonra 5 yıl geçmiş ve miras kesinleşmişse, gaip sadece tasfiye edilmeyen kısmı talep edebilir. Edinilen gelirlerin tamamı iade edilmez.
Örnek senaryo: Gaip babanın mirası
Mehmet Bey, 2017 yılında denizde kaybolmuş ve cesedine ulaşılamamıştır. Ailesi 2023 yılında gaiplik kararı aldırmıştır. Mehmet Bey’in eşi ve iki çocuğu mirasçıdır. Mahkeme kararıyla miras kendilerine geçici olarak teslim edilir. Aile, malları kullanabilir ancak satamaz. 5 yıl sonra (2028’de) teminat kaldırılır ve miras kesinleşir. Ancak Mehmet Bey 2029 yılında sağ olarak dönerse, malvarlığı aynen ya da bedeliyle birlikte kendisine iade edilir.
Gaiplikte miras paylaşımı nasıl yapılır?
- Gaiplik kararıyla birlikte yasal miras paylaşım kuralları uygulanır.
- Eş, altsoy, anne-baba, kardeşler sırasıyla mirastan pay alır.
- Vasiyetname varsa, o da dikkate alınır.
Gaiplik ile ölüm kararı arasındaki fark
| Özellik | Gaiplik Kararı | Ölüm Kararı |
|---|---|---|
| Belirsizlik içerir mi? | Evet, kişi ölmüş sayılır ama kesin değildir | Hayatın sona erdiği kesindir |
| Teminat gerekir mi? | Evet, mirasçılar 5 yıl teminat vermelidir | Hayır |
| Miras kesin geçer mi? | Hayır, 5 yıl geçmeden mallar devredilemez | Evet, mirasçılar hemen tasarruf edebilir |
| Geri dönüş mümkün mü? | Evet | Hayır (ölüm kesindir) |
Tereke temsili ve gaip adına işlem yapılması
Gaip kişinin menfaatlerini korumak amacıyla mahkeme:
- Tereke temsilcisi atayabilir.
- Bu temsilci, gaibin haklarını korur, davalara katılır, malları yönetir.
Bu özellikle, gaiplik kararı alınmadan önce, uzun süre haber alınamayan kişiler için uygulanır.
Sonuç: Gaiplik, mirasçıya hak verir ama temkinli şekilde
Gaiplik, ölümün kesin olarak tespit edilemediği ancak yüksek ihtimalle gerçekleştiği durumlarda devreye giren önemli bir hukuki kurumdur. Mirasçılar bu durumda belirli haklara sahip olurken, gaibin geri dönme ihtimaline karşı birtakım sorumluluklar da üstlenmek zorundadır.
Bu süreçte yapılacak usul hataları, ileride telafisi zor hukuki sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle, hem gaiplik davası hem de mirasın geçici teslimi sürecinde hukuki danışmanlık alınması oldukça önemlidir.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
No responses yet