İşyerinde psikolojik taciz veya bilinen adıyla mobbing, çalışma ortamında bir veya birkaç kişi tarafından sistematik olarak gerçekleştirilen, çalışanın psikolojik bütünlüğünü hedef alan davranışlardır. Bu davranışlar çalışanı yıldırma, aşağılamaya maruz bırakma, iş ortamından dışlama veya istifaya zorlama şeklinde kendini gösterir. Türkiye’de mobbing, iş hukuku kapsamında koruma altına alınmış olup, çalışanlara önemli hukuki haklar sağlamaktadır.
Mobbing Nedir ve Nasıl Ortaya Çıkar?
Mobbing, bir çalışanın çalışma ortamında sürekli ve sistematik şekilde aşağılanması, dışlanması, yıldırılması veya küçümsenmesiyle ortaya çıkar. Tek seferlik kötü davranışlar mobbing kapsamına girmez; davranışların tekrarlanması ve sistematik hale gelmesi şarttır.
Mobbinge örnek teşkil eden davranışlar şunlardır:
- Sürekli olarak eleştirilme ve küçümsenme,
- İş arkadaşları veya yöneticiler tarafından dışlanma,
- Yetersiz, başarısız ve değersiz hissettirilme,
- İş ortamında yalnız bırakılma veya görmezden gelinme,
- Yetkinliklerin sorgulanması ve haksız eleştiriler,
- Kişisel ve mesleki itibarının zedelenmesi için dedikodu yapılması,
- Çalışanın görev tanımının dışında işler verilerek başarısızlığının amaçlanması.
Mobbing Türleri Nelerdir?
Mobbing üç farklı şekilde gerçekleşebilir:
- Dikey Mobbing: Yöneticilerin çalışanlara uyguladığı mobbingdir.
- Yatay Mobbing: Eşit düzeyde çalışanların birbirine uyguladığı mobbingdir.
- Ters Mobbing: Astların üstlerine karşı sistematik psikolojik baskı uygulaması durumudur.
Türkiye’de en sık karşılaşılan mobbing türü dikey mobbingdir ve bu tür mobbing, genellikle üst düzey yöneticiler veya amirler tarafından uygulanmaktadır.
Mobbing’in Çalışan Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
Mobbing, çalışanın psikolojik, fiziksel ve sosyal sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Bu etkiler;
- Depresyon ve anksiyete bozuklukları,
- Uyku bozuklukları ve stres kaynaklı sağlık sorunları,
- İş verimliliğinde düşüş ve motivasyon kaybı,
- Özgüven kaybı ve kişilik bozuklukları,
- İşe gitmekten kaçınma ve nihayetinde işten ayrılma şeklinde görülebilir.
Türk Hukukunda Mobbing ile İlgili Düzenlemeler
Türkiye’de mobbing konusunda doğrudan özel bir kanun bulunmamakla birlikte, Anayasa, Türk Borçlar Kanunu ve İş Kanunu’nda dolaylı hükümlerle korunmaktadır.
- Türk Borçlar Kanunu (TBK) madde 417 gereğince, işveren çalışanını korumak ve iş ortamında kişilik haklarını ihlal edecek davranışları önlemekle yükümlüdür.
- İş Kanunu (m.5), çalışanların eşit muameleye tabi tutulmasını öngörür ve ayrımcılığı yasaklar. Bu madde mobbing mağdurlarına hukuki dayanak sağlar.
- Anayasa’nın 17. maddesi, kişilerin maddi ve manevi varlığının korunmasını güvence altına alır.
Mobbing Mağdurlarının Hukuki Başvuru Yolları
Mobbinge maruz kalan çalışanlar, aşağıdaki hukuki yollara başvurabilir:
- İş Sözleşmesinin Haklı Nedenle Feshi: Mobbing mağduru çalışan, iş sözleşmesini haklı nedenle feshederek kıdem tazminatı ve diğer işçilik alacaklarını talep edebilir.
- Maddi ve Manevi Tazminat Davası: Mobbing nedeniyle uğranılan zararlar için maddi ve manevi tazminat talebinde bulunulabilir.
- İş Mahkemelerinde Dava Açma: Mağduriyetin giderilmesi için iş mahkemelerinde mobbing davası açılabilir.
- İdari Başvuru ve Şikâyet: Kamu kurumlarında çalışanlar idari başvuru yolunu kullanabilir ve Kamu Denetçiliği Kurumuna (ombudsman) başvurabilirler.
Mobbing İddialarında İspat Yükümlülüğü
Mobbing davalarında ispat yükü genel olarak mağdura aittir. Bu sebeple mobbing mağdurları;
- Olaylara ilişkin yazışmalar ve e-postalar,
- İş arkadaşlarının veya şahitlerin ifadeleri,
- Psikolojik veya sağlık raporları,
- Kamera kayıtları gibi delilleri toplamalı ve mahkemeye sunmalıdırlar.
Mobbing’e Karşı İşverenin Yükümlülükleri
İşverenler, çalışma ortamında mobbingi önlemek ve mobbing vakaları ile etkin mücadele etmekle yükümlüdürler. İşverenlerin yükümlülükleri arasında;
- Çalışanların kişilik haklarını korumak ve gözetmek,
- İşyerinde mobbing politikaları oluşturmak ve çalışanları bilgilendirmek,
- Mobbing iddialarını ciddiye almak ve soruşturma yürütmek bulunmaktadır.
Mobbing ile Mücadele Yöntemleri ve Kurumsal Politikalar
İşyerlerinde mobbingle mücadele için;
- Açık iletişim kanallarının oluşturulması,
- Mobbing’e karşı farkındalığı artırıcı eğitimler verilmesi,
- Etkin bir şikâyet mekanizmasının kurulması,
- Psikolojik destek sağlanması gibi önleyici politikalar uygulanmalıdır.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
- Mobbing nedir?
İşyerinde sistematik şekilde uygulanan psikolojik tacizdir. - Mobbinge karşı hangi hukuki yollar kullanılabilir?
İş sözleşmesinin haklı nedenle feshi, maddi ve manevi tazminat davaları açılabilir. - İşyerinde mobbingi kimler uygulayabilir?
Yöneticiler, eş düzeyde çalışanlar veya astlar mobbing uygulayabilir. - Mobbing’e uğradığımı nasıl ispatlarım?
Yazışmalar, tanık beyanları, sağlık raporları gibi delillerle ispatlayabilirsiniz. - Mobbing davasında zamanaşımı var mı?
Evet, mobbing nedeniyle açılacak tazminat davalarında zamanaşımı süresi 2 yıldır. - Mobbing nedeniyle kıdem tazminatı alınabilir mi?
Evet, iş sözleşmesini mobbing nedeniyle haklı nedenle fesheden çalışan kıdem tazminatı alabilir. - İşverenin mobbing karşısında sorumluluğu nedir?
İşveren, mobbing’i önlemek ve çalışanın kişilik haklarını korumakla yükümlüdür. - Mobbing sonucu psikolojik destek alabilir miyim?
Evet, işveren veya SGK aracılığıyla psikolojik destek hizmeti talep edilebilir. - Mobbing suç sayılır mı?
Mobbing doğrudan bir suç değildir; ancak bazı davranışlar hakaret, tehdit gibi suçları oluşturabilir. - Kamuda çalışanlar mobbing nedeniyle nereye başvurabilir?
İdari başvuru yolları ve Kamu Denetçiliği Kurumuna başvuru yapabilirler.
No responses yet